Υπόθεση εργασίας: έστω ότι σε ένα αυταρχικό ή κατοχικό καθεστώς, χωρίς ελεύθερες εκλογές, με εξαθλίωση και υψηλή θνησιμότητα λόγω κακουχιών, το κράτος τιμωρεί τους δολοφόνους, ανεξαιρέτως, με ισόβια κάθειρξη. Είναι ηθικά επιτρεπτή η άσκηση ένοπλης βίας, και κατά της ζωής, εναντίον των οργάνων του, μολονότι τα ίδια μπορεί να καταπιέζουν, να βασανίζουν ή να εξωθούν σε έσχατο κίνδυνο, όμως δεν εκτελούν; Πρέπει να έχει σκοτώσει με το όπλο του π.χ. ο εκάστοτε βασανιστής της Χούντας ή ο εκάστοτε αξιωματικός των SS αυτοπροσώπως για να μη χαρακτηρισθεί ως έγκλημα ο φόνος του στα πλαίσια της ένοπλης αντίστασης, μάλιστα ενώ ο λιμός θερίζει εκατοντάδες χιλιάδες, καθώς τα φορτηγά με το στάρι φεύγουν για τους «εκλεκτούς», υπό την ένοπλη προστασία του;
Το «προβοκατόρικο» ερώτημα μας βοηθά να κατανοήσουμε ότι το ηθικό ζήτημα που εγείρει η ένοπλη βία από τρομοκρατικές οργανώσεις δεν έγκειται στην «ισότητα» της ποινής, όπως ορισμένοι ισχυρίζονται. Οι ρίζες του θα πρέπει να αναζητηθούν σε άλλο επίπεδο. Είναι ηθικός ο σκοπός που αυτή η βία υπηρετεί; Είναι το μέσο των όπλων ανάλογο και ηθικά δικαιολογήσιμο σε σχέση με τον σκοπό αυτό; Ποιός ηθικός κώδικας πρέπει ή είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθεί; Ο υιοθετούμενος από τους μη αριστερούς, που πρέπει να επιβληθεί (ασχέτως αν μπορεί) εκείνος της Αριστεράς, με σεβασμό της ιδεολογικής διαφοράς, αλλά και με καθορισμό ενός κώδικα συμβίωσης ή εκείνος των ένοπλων ομάδων που παραμένουν έτσι κι αλλιώς ανεπηρέαστες από την ένταξη της επίσημης Αριστεράς στους θεσμούς του αστικού κράτους, πολύ περισσότερο από την αστική ηθική;
Η απελευθερωτική βία επιχειρείται να δικαιολογηθεί ως αποσκοπούσα στην χειραφέτηση και την ελευθερία των καταπιεσμένων τάξεων. Οι άνθρωποι, κατά την επαναστατική θεώρηση, ζώντας εκτός των καταναγκασμών που θέτουν η οικονομική, φυσική ή ψυχολογική βία των εξουσιαστών και η κρατική καταστολή μπορούν να ζήσουν ελεύθεροι κι ευτυχισμένοι. Το ερώτημα όμως περιπλέκεται σε καθεστώτα φιλελεύθερα, όταν οι άνθρωποι «ελεύθερα» αποφασίζουν κατά της ελευθερίας τους, όπως την εννοούν οι επαναστατικοί κύκλοι. Πράγματι, οι καταπιεσμένες μάζες συνεχίζουν να μετέχουν στους θεσμούς του αστικού κράτους, χωρίς να προσχωρούν στις τάξεις των επαναστατών: άλλωστε αυτές είναι τόσο ευάριθμες που δεν αρκούν ούτε καν για τη συγκρότηση πραγματικού κοινωνικοοικονομικού «αντιπαραδείγματος». Μπορεί να ελευθερώσει το «επαναστατικό υποκείμενο» τον Άλλο από τον εαυτό του, και πώς μπορεί ή δικαιούται να το πράξει; Αφαιρώντας την ζωή του και επομένως αναιρώντας την ανθρώπινη ιδιότητά του; «Πρωτοπορώντας» και «απελευθερώνοντας» με το ζόρι ανθρώπους που δεν έχουν πειστεί ούτε για το επιθυμητό, ούτε για το αναγκαίο ή εφικτό της υπεσχημένης «αταξικής κοινωνίας», υποκαθιστώντας τη μία πνευματική εξουσία με μία άλλη; Τι συνιστά πράξη άξια θανάτου και ποιός έχει δικαίωμα να το αποφασίζει για λογαριασμό όλων, περιλαμβανομένου του ανθρώπου που εκτελείται;
Η καταδίκη της αριστερής ιδεολογίας εν συνόλω, ως δήθεν παρέχουσας δικαιολογητική βάση στην ένοπλη βία δεν είναι μόνο ανήθικη καθ’ εαυτή, αφού παραγνωρίζει τις προφανείς διαφορές με τους ενόπλους «συντρόφους» της, αλλά και αλυσιτελής. Μπορεί μόνο να οδηγήσει σε καταστάσεις κοινωνικού αυτοακρωτηριασμού, κρατικής τρομοκρατίας και ελέγχου φρονημάτων. Εξάλλου, παραγνωρίζει την καίρια και αναγκαία αμφισβήτηση που η αριστερή κριτική θέτει, κυρίως το ζήτημα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο όχι μόνο με τη «σχηματική» απειλή των ποινικών και διοικητικών μέτρων, αλλά και με την απειλή της φτώχειας, της εξαθλίωσης, της υποβάθμισης της ανθρώπινης αξίας που μπορεί να ασκεί ο εκάστοτε δυνάμενος: ο γραφειοκράτης, ο κεφαλαιούχος, ο ιμπεριαλιστής.
Το ζήτημα της ηθικής της επαναστατικής βίας μπορεί επομένως να αντιμετωπιστεί μόνο με την καταφυγή στην καθολική και ανεξαίρετη αναγνώριση της αξίας του ανθρώπου. Η ιδέα του ανθρωπισμού είναι στη θεωρία το κοινό σημείο όλων των πολιτικών δυνάμεων, με εξαίρεση τις ρατσιστικές που αρνούνται και αυτήν την ανθρώπινη υπόσταση όσων τοποθετούν στους «υπανθρώπους». Ακόμη και η «ένοπλη πάλη» την δέχεται. Οι προγραφές της αποτελούν, υποτίθεται «απάντηση» στην προσβολή της ανθρώπινης αξίας των καταπιεσμένων από όσους θέτει στο στόχαστρό της. Εφόσον όμως φύσει κάθε ανθρώπινη ζωή έχει απόλυτη αξία, αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε αφαίρεσή της υπάγεται αυτομάτως στην σφαίρα του «κακού», του φρικτού και αποτρόπαιου. Το αν αυτό το «κακό» είναι αναγκαίο ή μη, εξετάζεται σε δεύτερο στάδιο.
Με αξιοσημειωτες εξαιρέσεις, όλες οι ιδεολογίες δέχονται την υπό διάφορες προϋποθέσεις κάμψεις της απόλυτης προστασίας της ανθρώπινης ζωής: σε πολεμικά γεγονότα, άμυνα κατά της τυρρανίας ή κατά των εισβολέων. Η ίδια η ακροτελεύτια διάταξη του Συντάγματος υποχρεώνει στην «με κάθε μέσο» άμυνα εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει. Η ουσιώδης διαφορά των τρομοκρατικών ομάδων από τις συνταγματικές δυνάμεις είναι η επιβολή ερήμην της κοινωνίας ενός επαναστατικού «ιδανικού». Η επιβολή αυτή χωρίς συναίνεση δεν υπαγορεύεται από λόγους επείγοντος ή «υπερνομοθετικής ανάγκης». Το μέσο, ο φόνος, είναι απρόσφορο για την επίτευξη της επιθυμητής αλλαγής. Δεν συγκινεί τις μάζες ώστε να αποτινάξουν τα δεσμά τους, δεν είναι ικανό να υπερνικήσει την υπέρτερη βία του συστήματος, (αντιθέτως, προκαλεί την ένταση της καταστολής και σε άοπλα κινήματα), δεν καθιερώνει το ελευθεριακό ιδανικό στις συνειδήσεις των καταπιεσμένων, αντιθέτως προκαλεί τρόμο λόγω της απροσδιοριστίας της «αξιόποινης» συμπεριφοράς και της απουσίας λογοδοσίας στους εκμεταλλευομένους όσων αναλαμβάνουν την ευθύνη να δράσουν για λογαριασμό τους. Είναι επίσης μη αναγκαίο μέσο: η παιδεία ελευθερίας και η αλλαγή συνειδήσεων, η κοινωνική αφύπνιση που αυτομάτως θα ακυρώσει τα «συναινετικά δεσμά» μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς προσφυγή στα όπλα. Κι αν ακόμη η «προπαγάνδα διά της πράξεως» με τη μορφή έμπρακτης ανυπακοής και απειθαρχίας προς το σύστημα διαδραματίζει ρόλο, δεν είναι πάντα αναγκαίο αυτή να φτάνει στον φόνο. Τέλος, είναι πλήρως δυσανάλογο προς το επιδιωκόμενο σκοπό: Όποια ωφέλεια σε ηθικό ή στρατηγικό επίπεδο για το κίνημα είναι ελαχιστότατη μπροστά στο φρικτό της απώλειας μίας ανθρώπινης ζωής, ειδικώς μάλιστα σε περιπτώσεις που δεν εξειδικεύεται επαρκώς και πειστικώς σε τι συνίσταται αυτή η ωφέλεια, πέρα από ένα απλό συμβολισμό.
Απρόσφορη, μη αναγκαία, δυσανάλογη. Η αποτυχία της ένοπλης βίας σε φιλελεύθερα καθεστώτα και στα τρία κριτήρια δικαιολόγησης της αναίρεσης της ανθρώπινης αξίας σημαίνει με μία λέξη: ανήθικη.
Εκτύπωση
e-mail
